HƏYATI FACİƏLƏRLƏ DOLU EVARİST QALUA

           EVARİST QALUA

Politexnik məktəbinə girə bilməyən Evarist Qalua kral liseyləri üçün müəllim buraxan hazırlıq məktəbinə girməyə məcbur oldu. Evaristdən qəbul imtahanı götürən fizika müəlliminin verdiyi rəy insan axmaqlığına və nadanlığına nümunə ola bilər. Rəydə deyilirdi: Qalua mənə pis cavab verən yeganə adamdır. O, heç nə bilmir. Ondan bir vaxt yaxşı müəllim çıxacağına heç inanmağım gəlmir.

Evarist Qaluanın rəy üçün Akademiyaya göndərdiyi elmi məqaləni akademiklər Lakrua və Puasson başa düşməmişdilər. Puasson rəyində açıqdan-açığa belə yazmışdı: «Biz müsyö Qaluanın sübutlarını başa düşmək üçün var-qüvvəmizi sərf etdik. Onun mülahizələri kifayət qədər aydın və müfəssəl deyildir və buna görə də onların nə dərəcədə dəqiq olması barədə fikir yürütməyə imkan vermir. Biz hətta bu rəyimizdə də əsər haqqında mühakimə yürütmək iqtidarında deyilik.

Evarist Qaluaya oxuduğu Lui le Qran liseyində verilən bir neçə xarakteristika budur: «Bir qədər yelbeyindir. Onun biliyi, yalnız qəribəliyini və diribaş olmadığını göstərir, həmişə kənar işlərlə məşğuldur, gündən-günə daha pis olur».

Riyaziyyat elmi tarixində nadir istedadlar içərisində Evarist Qaluanın (1811-1832) xüsusi yeri vardır. Onun həyatı faciəli olmuşdur. Qalua iki dəfə Fransanın Politexniki Ali məktəbinə qəbul olunmağa cəhd etmiş lakin hər ikisində də uğursuzluqla nəticələnmişdi. Həmişə yenilik axtaran Qaluanı əzbərlənmiş düsturlar qane etmirdi. O çalışırdı ki, qə­bul imtahanında da özünün yeni riyazi ideyalarını danışsın. Müəllimlərlə sözləri çəpləşəndə, o tabaşiri və silgini tullayaraq qapını çırpıb getmişdi.

Qalua cəbrə aid apardığı tədqiqat işini Elmlər Akademiyasına təqdim edir. Deyilənə görə, o dövrün nüfuzlu riyaziyyatçısı O.Koşi bu işi oxumadan imtina etmişdi. Sonradan Qalua bir neçə məqalə yazıb yenidən Elmlər Akademiyasına təqdim edir. Onun əlyazmaları akademik Furyeyə verilir. Furye tezliklə ölür və əlyazmalar yenə də itir. Qalua iki il sonra dostunun təkidi ilə öz riyazi kəşfləri barədə yeni bir məqalə hazırlayıb Fransa Akademiyasına göndərir. Onun işlərini öyrənən Puasson və Lakrua tədqiqatları başa düşməyərək Evarist Qaluanın əldə etdiyi elmi nəticələri düzgün hesab etmirlər. Lakin faciələr bununla bitmir. Evarist Qaluanı siyasi əqidəsinə görə Parisin polis idarəsi ona tələ qurur və 1832-ci il may ayının 30-u onu duelə çağırırlar.

O, 29 mayda gecə, yəni ölümündən bir qədər əvvəl öz elmi nəticələrini həddən ziyadə qısa və yığcam şəkildə yazmaqla 60 səhifəlik bir əsər yazmışdı. 1870-ci ildə məşhur fransız riyaziyyatçısı K.Jordan «Cəbri tənliklər və əvəzetmələr haqqında traktat» adlı 667 səhifəlik bir əsər yazaraq bunu Qaluanın işlərinin ancaq izahı kimi təqdim etmişdi.